Samba de Uma Nota Só…του Κ. Ριζόπουλου

Πριν από 500 περίπου χρόνια o Pedro Alvarez Cabral ενεργώντας εν ονόματι του Βασιλιά της Πορτογαλίας, αποβιβάζεται στη Βραζιλία. Λίγο αργότερα τον ακολουθούν πολλοί πορτογάλοι φέρνοντας μαζί τους τη μουσική και τους χορούς της πατρίδας τους. Όμως πολύ σύντομα η κουλτούρα των πορτογάλων θα αναμιχθεί με αυτή των αφρικανών σκλάβων που εισήχθησαν στη χώρα, αλλά και των ντόπιων ιθαγενών. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η ανάμειξη της κουλτούρας των τριών λαών σε κάτι νέο.
Οι ιθαγενείς βραζιλιάνοι ινδιάνοι είχαν μακρόχρονη παράδοση σε θρησκευτικούς χορούς και τελετές, όμως πολύ λίγα στοιχεία από την κουλτούρα τους πέρασαν στις σημερινές μορφές τέχνης της Βραζιλίας. Κυρίως λόγω της κακής μεταχείρισής τους από τους ευρωπαίους εισβολείς. Οι πορτογάλοι έφεραν μαζί τους την παράδοση των fados και folias. Η μουσική των fados συνοδεία της κιθάρας και οι εκφραστικοί χοροί folias, συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση της κουλτούρας της Βραζιλίας. Όμως η μεγαλύτερη επιρροή στη μουσική και στον χορό προέρχεται από τους αφρικανούς σκλάβους. Μαζί τους έφεραν ένα μεγάλο αριθμό κρουστών, τυμπάνων και ρυθμών. Έφεραν όμως και τους χορούς της φυλής τους, μεταξύ των οποίων τον Batuque και τη Semba. Με τον καιρό οι χοροί αυτοί αναμείχθηκαν με αυτούς των πορτογάλων αλλά και των ιθαγενών δίνοντάς μας τη σημερινή Samba.

Η πρώτη μορφή Samba έφτασε στην Ευρώπη το 1905. Ήταν το Maxixe (βραζιλιάνικη μορφή του Tango), αλλά γρήγορα χάθηκε από το προσκήνιο για να εμφανιστεί πάλι το 1948 και να γίνει μόδα. Η «ξεδιάντροπη φασαρία από αγρίους», όπως θεωρήθηκε από πολλούς στην αρχή, άρχισε να γίνεται αποδεκτή από την συντηρητική κοινωνία στη συνέχεια. Οι γρήγορες και «χυδαίες» κινήσεις της λεκάνης των χορευτών δεν μπορούσαν να γίνουν εύκολα αποδεκτές. Στοιχεία του χορού αυτού προέρχονται από τους τελετουργικούς χορούς των αφρικανικών φυλών.
Ενώ οι ευρωπαίοι δυσκολεύτηκαν να αποδεχτούν το χορό της Samba, στη Βραζιλία ο χορός, κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού, διαρκεί πολλές μέρες και νύχτες στους δρόμους.
Bossa Nova στα πορτογαλικά σημαίνει «νέα κίνηση» ή «νέος ρυθμός». Είναι ένα μουσικό είδος που αναπτύχτηκε στο Rio de Janeiro και έγινε γνωστό τις δεκαετίες του ’50-’60. Το είδος αυτό προέρχεται από τη συγχώνευση της Samba και της Jazz και έγινε αγαπητό από τους νέους μουσικούς και τους φοιτητές. «Στην πραγματικότητα ήταν ένας καινούργιος τρόπος να τραγουδάει κανείς την παραδοσιακή σάμπα. Απάλυνε το πάθος και την έντασή της απομακρύνοντας την κυριαρχία των κρουστών από τις ορχήστρες, απέδιδε στην κιθάρα και στο πιάνο τον πρωταγωνιστικό ρόλο και επέλεγε σαν χώρους ακρόασης μικρότερες αίθουσες όπου μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει μέσα σε συνθήκες απόλυτης ηρεμίας. Μέσα στο μουσικό ρεύμα της μπόσα νόβα αναδύθηκαν νέες και πιο εκλεπτυσμένες μουσικές αρμονίες που προσέγγιζαν στο πνεύμα της μεταπολεμικής βορειοαμερικανικής μουσικής και ιδιαίτερα της τζαζ. Η μπόσα νόβα έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στη Βραζιλία και μέσω της μεγάλης απήχησης που συνάντησε στις ΗΠΑ πέρασε στη συνέχεια και στην Ευρώπη και την Ιαπωνία.»

Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της Bossa nova ήταν οι João Gilberto και Antônio Carlos Jobim. Ο Antônio Carlos Brasileiro de Almeida Jobim, όπως ήταν το πλήρες όνομά του γνωστός και ως Tom Jobim, γεννήθηκε στο Rio de Janeiro της Βραζιλίας το 1927. Ήταν συνθέτης , ενορχηστρωτής και τραγουδιστής και εκτός από πιάνο έπαιζε και κιθάρα. Ξεκίνησε να παίζει πιάνο σε ηλικία 14 ετών και στη συνέχεια πήρε μαθήματα από σημαντικούς δασκάλους στην κλασική μουσική. Στη συνέχεια άρχισε να εμφανίζεται σε club του Rio de Janeiro, να μεταγράφει τραγούδια για συνθέτες που δεν γνώριζαν μουσική και να ενορχηστρώνει για διάφορους καλλιτέχνες . Ο Jobim έχτισε μια δεύτερη καριέρα όταν μετακόμισε στις Η.Π.Α. και συνεργάστηκε με καλλιτέχνες της Jazz, μεταξύ των οποίων ο σαξοφωνίστας Stan Genz και ο κιθαρίστας Charlie Byrd.

Από τα περισσότερα από 400 τραγούδια που έγραψε στην καριέρα του, τα «Garota de Ipanema» («The Girl from Ipanema»), «Desafinado» («Slightly Out of Tune») και «Samba de uma nota só» («One-Note Samba») είναι τα πιο δημοφιλή παγκοσμίως.

Το Samba de uma nota só, σε στίχους του Newton Mendonça, ηχογραφήθηκε από τον João Gilberto για το άλμπουμ του «O Amor, o Sorriso e a Flor» το 1960. Έκτοτε έχει γνωρίσει πολλές ακόμα εκτελέσεις μεταξύ των οποίων και μερικές με αγγλικούς στίχους τους οποίους έγραψε ο ίδιος ο Jobim.

Ο τίτλος αναφέρεται στη μελωδία του τραγουδιού, η οποία αποτελείται από μία και μόνο νότα που επαναλαμβάνεται για οκτώ μέτρα. Η νότα αυτή (ρε) ακολουθείται από μία άλλη (σολ) για τέσσερα μέτρα, για να επανέλθει για άλλα τέσσερα μέτρα. Στη συνέχεια ακολουθούν οκτώ μέτρα από μία μελωδική γραμμή που κινείται σαν κλίμακα, ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας.
Εδώ μπορείτε να το ακούσετε από το σεξτέτο του Sérgio Mendes σε μία ηχογράφηση που πραγματοποιήθηκε στο Carnegie Hall στις 21 Νοεμβρίου του 1962.

<iframe width=”560″ height=”315″ src=”https://www.youtube.com/embed/2VrV0EbGQL0″ frameborder=”0″ allow=”accelerometer; autoplay; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture” allowfullscreen></iframe>