Η Ολυμπία Αγαλιανού συνομιλεί με την Αντζουλέτα Πουσναρά

Αγαπητοί αναγνώστες, το ΑΘΛ.Ε.ΠΟΛΙ.Σ. σας παρέχει τη δυνατότητα να γνωρίσετε αξιόλογους ανθρώπους που διακρίνονται στον χώρο που δραστηριοποιούνται. Στο τεύχος αυτό φιλοξενούμε την κ. Ολυμπία Αγαλιανού, πρόεδρο του Ελληνικού Συλλόγου Μoυσικοκινητικής Αγωγής CarlOrff, Διδάκτορα του τμήματος ΦΠΨ (Ε.Κ.Π.Α), Πτυχιούχο Τ.Ε.Φ.Α.Α. με ειδικότητα «Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί», απόφοιτο της Διετούς Επιμόρφωσης Μουσικοκινητικής Αγωγής CarlOrff. Ως εκ τούτου γίνεται αντιληπτό από όλους ότι πρόκειται για το καθ’ ύλην αρμόδιο πρόσωπο να απαντήσει στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Κυρία Αγαλιανού σας ευχαριστούμε για τις πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις που μας δώσατε.

1) Πώς περιγράφετε την μουσική παιδεία στην Ελλάδα;
Θα μου επιτρέψετε να διαχωρίσω την παιδεία από την εκπαίδευση. Νομίζω, λοιπόν, ότι τις τελευταίες δεκαετίες η παιδεία στην Ελλάδα– αλλά και στον κόσμο ίσως– είναι ελλειμματική και βυθισμένη σε αξιακή κρίση. Η μουσική παιδεία, μοιραία, ακολουθεί αυτή την πορεία. Η τυπική εκπαίδευση, δηλαδή όλα τα εκπαιδευτικά πλαίσια σχολεία, ωδεία κ.λπ., εστιάζουν στην επίδοση των μαθητών και όχι στην παιδεία και την καλλιέργειά τους, όσο και να ισχυρίζονται το αντίθετο. Από την άλλη πλευρά, η άτυπη εκπαίδευση, αυτή που παρέχεται από την οικογένεια και την κοινωνία και είναι εξ ίσου αν όχι πιο σημαντική από την τυπική, έχει χάσει το βηματισμό της εξαιτίας της ταχύτητας των αλλαγών οι οποίες χαρακτηρίζουν την εποχή μας. Η μουσική παιδεία, λοιπόν, ακολουθεί το γενικό κανόνα αυτής της αξιακά παρακμιακής εποχής. Διαισθάνομαι όμως, χωρίς κανένα ισχυρό στοιχείο απλά παρατηρώντας οιωνούς, ότι πλησιάζει η ώρα της ανατροπής αυτής της κατάστασης.
2) Θα έπρεπε η μουσική να αποτελεί βασικό πυλώνα στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια μόρφωση των παιδιών;
Δεν θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί το αντίθετο. Διερωτώμαι όμως: το θέλουμε πραγματικά; Είμαστε από τις ελάχιστες χώρες που κάθε σχολείο έχει δάσκαλο μουσικής. Επίσης, διοργανώνουμε γιορτές, συναυλίες, καλλιτεχνικούς αγώνες κτλ εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Τι αντίκτυπο έχει όμως; Έχουν τα παιδιά μας τη μουσική καλλιέργεια που θα τα βοηθήσει να ζήσουν μια καλύτερη, εκφραστικότερη και δημιουργικότερη ζωή; Έχει η μουσική τη θέση που της αρμόζει; Τι άλλο θα έπρεπε να κάνουμε για να αποτελεί πυλώνα η μουσική για τη μόρφωση των παιδιών; Ενώ παραδεχόμαστε την αξία της μουσικής και της τέχνης συντηρούμε ένα βιβλιοκεντρικό σύστημα εστιασμένο στις εξετάσεις. Μας αρέσει να μιλάμε για ταλέντα, επιδιώκουμε τη διάκριση και εστιάζουμε στην κοινωνική αναγνώριση και την οικονομική ευμάρεια. Όση μουσική και αν βάλουμε σε ένα τέτοιο κοινωνικό πλαίσιο, κατά τη γνώμη μου, θα την καταπιεί ή θα την φέρει στα εγωιστικά μέτρα του. Η μουσική είναι σαν τη γλώσσα. Ανήκει σε όλους, τη χρειάζονται όλοι. Όπως δε θα γίνουμε όλοι ποιητές και συγγραφείς, παρόλα αυτά μιλάμε και γράφουμε, έτσι θα έπρεπε να τραγουδάμε και να παίζουμε μουσική χωρίς να είναι απαραίτητο να γίνουμε μουσικοί ή συνθέτες. Η μουσική αποτελεί βασική πανανθρώπινη δεξιότητα. Η δυσκολία να δώσουμε έναν ορισμό για τον ρυθμό και τη μουσική αποδεικνύει το πόσο δεμένα είναι αυτά τα στοιχεία με την ανθρώπινη ύπαρξη.

3) Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος της μουσικής στην για την ανάπτυξη του τρόπου σκέψης του ατόμου;
Ο άνθρωπος, σε κάθε περίπτωση, είναι σκεπτόμενο ον. Η σκέψη, ανάλογα με τον τρόπο που λειτουργεί και τα μονοπάτια που παίρνει, μας βγάζει σε ξέφωτα ή σε βαθιά σκοτάδια. Κάθε είδος μουσικής είναι μια εκφραστική αφηρημένη κωδικοποίηση ενός τρόπου σκέψης. Έτσι, κάθε είδος μουσικής μεταφέρει –και ως ένα σημείο διαμορφώνει– έναν τρόπο σκέψης. Η ενεργή εμπλοκή με την εκτέλεση και τη σύνθεση της μουσικής μας φέρνει ακόμα πιο κοντά σε αυτόν τον τρόπο σκέψης, μας επιτρέπει να τον ψηλαφίσουμε και να τον γευθούμε. Από την άλλη πλευρά, η φωτεινή σκέψη προαπαιτεί αφενός ελευθερία και αφετέρου δομή και συνέχεια. Η μουσική, ως μέσο έκφρασης, απελευθερώνει και ως έργο είναι δομημένη και με συνέχεια. Διευκρινίζω κραυγαλέα ότι δεν αναφέρομαι στη σκέψη με τη στενή σχολική έννοια, αυτή που υποτίθεται ότι οδηγεί στη γνώση και την επίδοση. Αναφέρομαι στη σκέψη κάθε παιδιού, κάθε ανθρώπου που ζει και κινείται σκεπτόμενος, αλλιώς δεν θα μπορεί να επιβιώσει. Αναφέρομαι στη σκέψη εκείνη που μας επιτρέπει να ζούμε τη ζωή λειτουργικότερα, να γευόματε ακόμα περισσότερα πράγματα, να κατανοούμε σε βάθος, να πλουτίζουμε ως άνθρωποι καθημερινά, ανεξάρτητα από το επάγγελμα ή την οικονομική μας κατάσταση. Αυτή η σκέψη σχετίζεται με τη μουσική και αλληλοδιαμορφώνονται. Πολλά τα είδη της μουσικής, άπειρα τα μονοπάτια της σκέψης. Όσο περισσότερα περπατήσουμε, τόσο πιο ολοκληρωμένα θα ζήσουμε.

4) Πόσο από τον ελεύθερο χρόνο σας αφιερώνετε στη μουσική;
Για μένα η μουσική είναι κομμάτι της ζωής μου. Είναι μέρος της δουλειάς μου, της ώρας που μαγειρεύω και σιγοτραγουδώ ή δοκιμάζω ρυθμούς με τα πόδια μου στο πάτωμα. Εργάζομαι στον υπολογιστή μου και μπορεί να σταματήσω για να παίξω κάτι στο πιάνο ή στη φλογέρα. Σφουγγαρίζω και σιγοτραγουδώ. Η διασκέδασή μου εμπεριέχει μουσική και η ψυχαγωγία μου επίσης. Έτσι, αφενός το γεγονός ότι ο ελεύθερος χρόνος μου –όπως συνήθως τον εννοούμε– είναι ελάχιστος, αφετέρου η αίσθηση που έχω για τη μουσική με δυσκολεύουν να απαντήσω. Πάντως, η μουσική για μένα δεν είναι ούτε δουλειά, ούτε χόμπι. Είναι μια φυσική λειτουργία που υπάρχει μαζί μου. Έτσι, μάλλον δεν της αφιερώνω χρόνο. Ομολογώ ότι έχω μελετήσει ελάχιστα μουσική με τον συνηθισμένο τρόπο. Το ίδιο συμβαίνει και με τον χορό. Ούτε όταν τα σπούδαζα κατάφερα να τους αφιερώσω όσο χρόνο θα έπρεπε. Τη μουσική και τον χορό έχω καλωσορίσει, χρόνια τώρα στη ζωή μου και τους επιτρέπω να διαχειρίζονται το χρόνο μου τον οποίο προσπαθώ να κρατώ ελεύθερο, ακόμα και όταν εργάζομαι. Ίσως η μουσική και ο χορός ως βασικό συστατικό της εργασίας μου να καταργεί το στεγανό μεταξύ ελεύθερου χρόνου και δουλειάς.

5) Η ελληνική μουσική παράδοση συμβάλλει στον πολιτισμό αλλά και στην τεχνολογία;
Η ελληνική παραδοσιακή μουσική είναι προϊόν ενός πολιτισμού. Όμως ο πολιτισμός και το κοινωνικό περιβάλλον που τη δημιούργησε δεν υφίσταται πλέον. Όμως, η παραδοσιακή μουσική συνεχίζει να ζει και να εξελίσσεται σε ένα άλλο πλαίσιο. Όπως κάθε μουσική φέρει ένα συγκεκριμένο ήθος και έναν τρόπο σκέψης. Πολλοί γίνονται τιμητές της αυθεντικότητάς της και άλλα τέτοια. Η αξία της παραδοσιακής μουσικής είναι αδιαμφισβήτητη. Όμως, η εξέλιξή της, μακριά από το φυσικό της περιβάλλον, δεν μπορεί να ελεγχθεί γιατί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Έτσι, πολλές φορές οδηγεί σε νέες μουσικές κατασκευές με μειωμένη αισθητική αξία ακόμα και κακόγουστες χωρίς αξία συνθέσεις. Όμως, η βαθιά επαφή με τη μουσική μας παράδοση, η αποκωδικοποίηση του τρόπου σκέψης και έκφρασης και φυσικά η ελεύθερη χρήση αυτών για την παραγωγή νέων τρόπων έκφρασης, μπορεί να παράγει πολιτισμό. Η τεχνολογία είναι μέρος του σύγχρονου πολιτισμού. Σίγουρα μπορεί να σχετιστεί με την μουσική μας παράδοση, να αλληλεπιδράσουν με δημιουργικό τρόπο, αλλά δεν μπορώ να δω τον τρόπο συμβολής της παραδοσιακής μουσικής στην τεχνολογία.

6) Ποια είναι τα πρότυπά σας από τον χώρο της μουσικής;
Μάλλον δεν έχω πρότυπα. Έχω αγαπημένα είδη και συνθέτες, αλλά όχι πρότυπα. Αν κάνω αναδρομή διαπιστώνω ότι η αγάπη αυτή μετακινείται μέσα στις δεκαετίες της ζωής μου. Φυσικό μου φαίνεται. Εφόσον αλλάζουν οι ανάγκες, οι επιθυμίες, οι εμπειρίες και τόσα άλλα, πώς είναι δυνατό να παραμένει σταθερή η προτίμηση σε κάποια μουσικά είδη ή συνθέτες; Σίγουρα κοινωνικές εγγραφές, αισθητική διαμορφωμένη, σε ένα μεγάλο μέρος, από το περιβάλλον που μεγάλωσα και έζησα. Σίγουρα, υπάρχουν ορισμένοι παραμένουν πάντα σε κάποιες από τις πρώτες θέσεις. Ποτέ δεν έπαψα να ακούω Μπαχ, Χαντζιδάκι και ηπειρώτικα μοιρολόγια και πωγωνίσια και ταξίμια από βιολάτορες του Αιγαίου.

7) Ποια η άποψη σας για την μουσικοθεραπεία;
Η μουσικοθεραπεία είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας, η οποία μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά και σε κάποιες περιπτώσεις αυτόνομα ως θεραπευτική διαδικασία. Υπάρχουν αρκετές μουσικοθεραπευτικές θεωρίες οι οποίες ακολουθούν διαφορετικά πρωτόκολλα και βασίζονται σε αντίστοιχες ψυχολογικές θεωρίες. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Η καταλληλότητα εξαρτάται από το θεραπευτικό αίτημα και το άτομο που το φέρει. Ας κρατήσουμε δύο σημαντικά στοιχεία. Η μουσικοθεραπεία δεν είναι ένα πράγμα, μια προσέγγιση, αλλά πολλές. Ο μουσικοθεραπευτής, είναι ένα ψυχολόγος με αντίστοιχες σπουδές, ο οποίος έχει επιπλέον εκπαιδευτεί σε κάποια μουσικοθεραπευτική προσέγγιση και, φυσικά όπως γίνεται σε όλες τις ψυχοθεραπευτικές εκπαιδεύσεις, έχει ολοκληρώσει την προσωπική του θεραπεία. Δυστυχώς, πολλοί ισχυρίζονται ότι ασκούν ψυχοθεραπεία, χωρίς να έχουν την κατάλληλη κατάρτιση. Καμιά φορά ούτε οι ίδιοι καταλαβαίνουν τι ισχυρίζονται ότι κάνουν. Τόση είναι η άγνοιά τους. Αυτό μπορεί να είναι έως και επικίνδυνο. Συχνά συγχέουμε την θεραπεία με την εκπαίδευση. Αν και πρόκειται για δύο τομείς με κοινούς τόπους και λειτουργίες, πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικές διεργασίες που οφείλουν να τελούνται σε τελείως διαφορετικά πλαίσια. Η μουσικοθεραπεία είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές μορφές θεραπείας, ειδικά για συγκεκριμένες παθολογίες, αρκεί να ασκείται συνειδητά από εκπαιδευμένους θεραπευτές σε συνεργασία, αν χρειαστεί, με την υπόλοιπη θεραπευτική ομάδα. Δυστυχώς, σήμερα οι θεραπευτές φυτρώνουν παντού και ανεξέλεγκτα.

8) Η ένταση της μουσικής παίζει ρόλο στην ποιότητα της ακρόασης και στην ψυχαγωγία;
Η ποιότητα της ακρόασης σαφώς και επηρεάζεται από την ένταση, αλλά και την εκτέλεση ή αναπαραγωγή της μουσικής. Θα άλλαζα τη λέξη ψυχαγωγία με τη λέξη διασκέδαση για να συμπληρώσω ότι πολλοί, ειδικά νέοι, επιδιώκουν να βρίσκονται σε περιβάλλοντα με πολλά ντεσιμπέλ. Νομίζω ότι εκεί δεν ακούνε μουσική. Δέχονται δονήσεις και αποκοιμίζουν την ακοή τους. Για μένα είναι μια άρνηση στο να ακούσουν γενικότερα. Αυτή όμως, είναι μια άλλη μεγάλη κουβέντα. Παρατηρούμε δε το αστείο φαινόμενο –επιεικής έκφραση– των αυτοκινήτων που περνάνε και τρίζουν από την ένταση της μουσικής που παίζει το ράδιο ή ό,τι άλλο ακούει ο οδηγός. Αυτό επίσης χρήζει μιας άλλης μεγάλης συζήτησης. Διασκεδάζει ο οδηγός, αλλά γιατί; Ας κλείσω την απάντηση προτρέποντας μικρούς και μεγάλους να επιδιώκουν ακούνε ενίοτε φυσικά όργανα χωρίς μικρόφωνα και ενισχυτές Αυτό θα αλλάξει τη σχέση τους με την ένταση και θα δώσει νέα διάσταση στην ακροαματική διαδικασία.

9) Η μουσική μοναχική ή ομαδική ενασχόληση;
Η μουσική είναι και τα δύο και κατά τη γνώμη μου, όταν είναι ένα από τα δύο κάτι λείπει. Κάτι πολύ σημαντικό λείπει.

10) Κλασική, μοντέρνα, παραδοσιακή, ροκ, μέταλ κ.λπ. τι ακούτε πότε και γιατί;
Δεν μπορώ να πω ότι ακούω όλα τα είδη μουσικής, ούτε όμως ότι ακούω μόνο ένα ή δύο. Σίγουρα δεν ακούω μέταλ. Μπορεί να διασκεδάσω ή να ψυχαγωγηθώ –δύο διαφορετικές καταστάσεις– με παραδοσιακή μουσική, με ροκ και κάποια είδη τζαζ, αλλά και με συμφωνικά έργα. Μπορώ να ονειρευτώ επίσης με αυτά τα είδη. Χρησιμοποιώ μουσική στη δουλειά μου, πολλά και διαφορετικά είδη γιατί επιβάλλεται. Όμως, λατρεύω και τη σιωπή, τους ήχους της φύσης ή καμιά φορά τους τυχαίους ήχους μέσα στο σπίτι μου που λατρεύω να παρατηρώ. Τώρα αν πω ότι αυτό για μένα είναι μουσική και με ξεκουράζει, τι είδος να πω ότι είναι;

11) Τα μουσικά όργανα ταιριάζουν με το χαρακτήρα του παιδιού, και αργότερα του εφήβου;
Τα μουσικά όργανα που μπορεί να παίξει ένα παιδί και που το ελκύουν ταιριάζουν και στο χαρακτήρα του. Καμιά φορά βλέπω μικρά παιδάκια με τεράστια όργανα. Ακόμα και αν παίζουν όμορφα και δεξιοτεχνικά –πράγμα σπάνιο– εμένα με πιάνει θλίψη. Η πρόωρη εξειδίκευση, η μικρομέγαλη συμπεριφορά μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες σε διάφορους τομείς της ζωής ενός παιδιού.

12) Η μουσικοκινητική αγωγή ως παράγοντας διαμόρφωσης προσωπικότητας τι ρόλο διαδραματίζει και γιατί;
Η μουσικοκινητική αγωγή όπως και κάθε εκπαιδευτική παρέμβαση επηρεάζει τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. Η ανάπτυξη των εκφραστικών και δημιουργικών ικανοτήτων, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από ένα μάθημα μουσικοκινητικής αγωγής, αποτελούν προαπαιτούμενα για την ανάπτυξη ενός ανθρώπου λειτουργικού και ικανού να ζήσει τη ζωή του σύμφωνα με τις επιθυμίες του, τις επιδιώξεις και τα συναισθήματά του. Ταυτόχρονα, βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και στην ανοχή, ακόμα και στο ενδιαφέρον, για το διαφορετικό.

13) Η μουσικοκινητική εκφράζει τον δείκτη νοημοσύνης του ατόμου;
Τη μουσικοκινητική αγωγή δεν την ενδιαφέρει ο δείκτης νοημοσύνης. Την ενδιαφέρει ο άνθρωπος ως σύνολο σωματικό, ψυχικό και πνευματικό. Η μουσική και ο χορός είναι δικαίωμα όλων, πέρα από εκτιμήσεις μιας εξυπνάδας. Η μουσικοκινητική δημιουργία εκφράζει τον άνθρωπο ως σύνολο και ως αδιαμφισβήτητη αξία πέρα από οποιοδήποτε δείκτη. ■