Εκλογές στις ΗΠΑ…του Παναγιώτη Δουκέλη

Οι εκλογές στις ΗΠΑ διεξάγονται την πρώτη Τρίτη μετά την 1η Νοεμβρίου κάθε τέσσερα χρόνια και αποτελούν ένα γεγονός με παγκόσμιο ενδιαφέρον και απήχηση. Το ενδιαφέρον και η απήχηση των εκλογών στις ΗΠΑ, πολύ πέραν των ορίων της χώρας αυτής, πηγάζει από την ιδιαιτερότητα του εκλογικού συστήματος των ΗΠΑ αλλά κυρίως από την σημασία που έχει το ειδικό βάρος των ΗΠΑ στην διεθνή πολιτική και οικονομία και της επίδρασης που ασκούν οι πολιτικές της χώρας σε διάφορους τομείς σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο.

Το εκλογικό σύστημα των ΗΠΑ
Οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ διεξάγονται με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι στις Ευρωπαϊκές χώρες και διεξάγονται σταθερά την πρώτη Τρίτη μετά την 1η Νοεμβρίου κάθε 4 χρόνια1. Για την ακρίβεια, οι προεδρικές εκλογές είναι έμμεσες εκλογές, αφού ο Πρόεδρος δεν εκλέγεται απευθείας από την λαϊκή ψήφο αλλά από ένα σώμα εκλεκτόρων (Κολλέγιο των Εκλεκτόρων)2. Ο συνολικός αριθμός εκλεκτόρων είναι 538 και ισούται με τον αριθμό των μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων (435), συν τον αριθμό των Γερουσιαστών (100, 2 από κάθε μία από τις 50 Πολιτείες) συν 3 μέλη από την Washington D.C.3 (πρωτεύουσα των ΗΠΑ). Ο υποψήφιος που θα εξασφαλίσει την στήριξη 270 (50% + 1) εκλεκτόρων εκλέγεται Πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι προεδρικές εκλογές, επομένως, είναι μια έμμεση διαδικασία κατά την οποία οι πολίτες εκλέγουν τα μέλη του Κολλεγίου των Εκλεκτόρων σε κάθε μία από τις 50 πολιτείες συν την πρωτεύουσα Washington4.

Κάθε πολιτεία ανάλογα με τον πληθυσμό της διαθέτει έναν αριθμό εκλεκτόρων. Ο αριθμός αυτός είναι ίσος με τον αριθμό των Γερουσιαστών και των μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων της πολιτείας. Η πιο πολυπληθής πολιτεία, η California, διαθέτει 55 εκλέκτορες. Ακολουθούν το Texas με 38 και η Florida με 29. Οι πιο αραιοκατοικημένες πολιτείες έχουν τουλάχιστον τρεις εκλέκτορες όπως οι πιο μικρές πολιτείες Alaska και Delaware. Αυτό σημαίνει πως η κατανομή των εκλεκτόρων μεταξύ των Πολιτειών δεν είναι απόλυτα ανάλογη του πληθυσμού τους, αφού υπεραντιπροσωπεύονται οι μικρότερες Πολιτείες, δεδομένου ότι και αυτές έχουν 2 γερουσιαστές όπως και οι πολυπληθέστερες Πολιτείες. Επίσης οι πολίτες σε Περιοχές των ΗΠΑ, όπως το Πουέρτο Ρίκο, το Γκουάμ, οι Αμερικανικές Παρθένοι Νήσοι, οι Νήσοι Βόρειες Μαριάνες, Αμερικανική Σαμόα, και οι Αμερικανικές Μικρές Απομονωμένες Νήσοι μπορούν να ψηφίσουν στις προκριματικές εκλογές, αλλά όχι στις προεδρικές εκλογές. Στις προεδρικές εκλογές ψηφίζουν μόνο οι πολίτες των 50 Πολιτειών.

Στις περισσότερες Πολιτείες5 ισχύει ο κανόνας «ο νικητής τα παίρνει όλα», το οποίο σημαίνει ότι ο υποψήφιος που θα συγκεντρώσει τις περισσότερες ψήφους παίρνει όλους τους εκλέκτορες.
Ουσιαστικά, ο υποψήφιος που θα καταφέρει να κερδίσει ακόμα και με μια ψήφο διαφορά κερδίζει όλους τους εκλέκτορες6.

Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας, ο υποψήφιος που κερδίζει την πλειοψηφία των εκλεκτόρων από όλες τις πολιτείες – και όχι της ψήφου των πολιτών – εκλέγεται Πρόεδρος. Παρότι συνήθως ο εκλεγείς Πρόεδρος έχει κερδίσει και τους εκλέκτορες και την λαϊκή ψήφο, έχει συμβεί μερικές φορές στην αμερικανική ιστορία, Πρόεδρος να έχει εκλεγεί κάποιος που ήλθε δεύτερος σε ψήφους αλλά κατέκτησε την πλειοψηφία των εκλεκτόρων. Αυτό συνέβη το 1876, 1888, αλλά και πιο πρόσφατα το 2000 και το 2016.

Στις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές νικητής ήταν ο υποψήφιος J. Biden του Δημοκρατικού Κόμματος με 306 εκλέκτορες και 51,10% της λαϊκής ψήφου7. Η ημερομηνία της ψήφου των εκλεκτόρων είναι η 14η Δεκεμβρίου 2020, ενώ η ανάληψη καθηκόνων του νέου Προέδρου θα γίνει στις 20.01.2021.

Η διεθνής θέση των ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ έχουν δεσπόζουσα θέση, πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά, στην διεθνή σκηνή. Ειδικότερα όσον αφορά το πολιτικό ειδικό βάρος των ΗΠΑ, η κυρίαρχη θέση που κατέχουν στους διεθνείς οργανισμούς τους παρέχει την δυνατότητα να προωθούν θέματα και πολιτικές συμβατές με τα συμφέροντα και τις πολιτικές τους.

Όσον αφορά του διεθνείς οργανισμούς:
• Οι ΗΠΑ είναι ένα από τα 5 μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ8 και έχει την μεγαλύτερη οικονομική συνεισφορά προσφέροντας το 22% του συνολικού προϋπολογισμού του οργανισμού, ο οποίος για το 2020 είναι $ 3,1 τρις.
• Το αμερικανικό νόμισμα ($) έχει το μεγαλύτερο βάρος (41,73%) στην αξία του SDR9 και οι ΗΠΑ έχουν το μεγαλύτερο μέρος των συνολικών ψήφων (16,52%) στο ΔΝΤ.

Όσον αφορά την οικονομία:
Το ΑΕΠ των ΗΠΑ είναι, επί του παρόντος, περίπου $ 21,4 τρις αρκετά μεγαλύτερο, ακόμα, από το αντίστοιχο της Κίνας ($ 14,3 τρις) και της Ευρωζώνης ($ 13,3 τρις, εάν θεωρούταν μία ενιαία χώρα). Ο πληθυσμός των ΗΠΑ, επίσης, είναι ο μεγαλύτερος με την εξαίρεση της Κίνας, της Ινδίας και της Ευρωζώνης (εάν ήταν μία ενιαία χώρα). Επίσης, διεθνώς, οι μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες, ειδικά στον τομέα της τεχνολογίας, είναι αμερικανικές, ενώ η χρηματιστηριακή αγορά στις ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη σε όρους κεφαλαιοποίησης.

Περαιτέρω, το αμερικανικό νόμισμα είναι βασικό αποθεματικό νόμισμα και τα περισσότερα εμπορεύματα (χρυσός, πετρέλαιο κ.λπ.) εκφράζονται σε $. Εάν στα ανωτέρω προσθέσουμε το γεγονός ότι (α) οι ΗΠΑ είναι η ισχυρότερη στρατιωτική (και πυρηνική) δύναμη, ιδίως μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και ταυτόχρονα το βασικότερο μέλος του ΝΑΤΟ και (β) έχει κάνει πολυάριθμες εξωτερικές επεμβάσεις σε άλλες χώρες, εύκολα καθίσταται αντιληπτό το status της «υπερδύναμης», που απολαμβάνουν οι ΗΠΑ.

Το status της «υπερδύναμης» επιτρέπει στις ΗΠΑ να προωθούν, διεθνώς, πολιτικές ευνοϊκές για τα συμφέροντα τους είτε με την μορφή της «ήπιας» δύναμης (επηρεασμός πολιτικών διεθνών οργανισμών) είτε με την μορφή του «εξαναγκασμού» (άμεσες ή έμμεσες επεμβάσεις) είτε με συνδυασμό των δύο. Οι πολιτικές που προώθησαν οι ΗΠΑ στην εποχή μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ήταν κυρίως η ελευθερία των διεθνών συναλλαγών με την μορφή του εμπορίου ή/και της μετακίνησης κεφαλαίων και, πιο πρόσφατα, η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων (η οικονομία των ΗΠΑ είναι οικονομία υπηρεσιών με έμφαση στο λογισμικό και την ψυχαγωγία, όπου η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων είναι υψίστης σημασίας). Το θέμα των πολιτικών των ΗΠΑ που επηρεάζουν το διεθνές πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον μας οδηγεί στο επόμενο θέμα.

Biden ή Trump;
Κάνοντας μία αποτίμηση της περιόδου Trump, θα παρατηρούσαμε ότι πρώτον η οικονομία πήγε σχετικά καλά με (α) το ΑΕΠ να αναπτύσσεται με ρυθμούς αντίστοιχους με την περίοδο Obama και (β) την ανεργία να μειώνεται ακόμη περισσότερο από την εποχή Obama και μάλιστα να φτάνει στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 50, περίπου, ετών10, δεύτερον στα εσωτερικά θέματα υιοθέτησε ξενοφοβικές πολιτικές ενάντια στην μετανάστευση και έστω, λεκτικά, «εθνικές» (America first) οικονομικές πολιτικές, και τρίτον στα εξωτερικά θέματα προώθησε πολιτικές απομονωτισμού και απόσυρσης από περιοχές όπου οι ΗΠΑ είχαν στρατιωτική ανάμιξη και παρουσία, ενώ δημιούργησε ένταση με παραδοσιακούς συμμάχους.

Ενώ στην οικονομία λογικά η πολιτική Biden θα στραφεί σε αύξηση των φορολογικών συντελεστών και ίσως σε προσπάθεια περιορισμού του μεγέθους των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών και στα εσωτερικά θέματα πιθανά θα απεμπλακεί από την ξενοφοβία της προηγούμενης περιόδου , το πιο σημαντικό σημείο, ίσως, έχει να κάνει με τα εξωτερικά θέματα: η εθνοκεντρική προσέγγιση Trump θα δώσει την θέση της σε μία διεθνιστική φιλελεύθερη προσέγγιση, περισσότερο συμβατή με την παγκοσμιοποίηση που προώθησαν προηγούμενες αμερικανικές διοικήσεις. Αυτό, κατά πάσα πιθανότητα, θα επαναφέρει την παρεμβατικότητα των ΗΠΑ σε περιφερειακά θέματα και διενέξεις, πράγμα που έχει και ελληνικό ενδιαφέρον. Η απόσυρση των ΗΠΑ από περιφερειακά μέτωπα έδωσε την ευκαιρία σε μεγάλες ή/και περιφερειακές δυνάμεις να αναπτύξουν πρωτοβουλίες προωθώντας τα συμφέροντά τους, όπως οι εξελίξεις στην Συρία και την Λιβύη που αποδείχτηκαν ευκαιρίες για χώρες όπως η Ρωσία, κυρίως, αλλά και η Τουρκία.

Επίλογος
Το ενδιαφέρον και η απήχηση των εκλογών στις ΗΠΑ πηγάζει από την ιδιαιτερότητα του εκλογικού συστήματος των ΗΠΑ αλλά κυρίως από την σημασία που έχει το ειδικό βάρος των ΗΠΑ στην διεθνή πολιτική και οικονομία και της επίδρασης που έχουν οι πολιτικές της χώρας σε διάφορους τομείς σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Το διακύβευμα των πρόσφατων εκλογών στις ΗΠΑ είναι η επανάκαμψη της χώρας στα διεθνή θέματα και η μείωση της επιρροής περιφερειακών δυνάμεων αλλά και περιφερειακών διενέξεων.

……………….

1 Αυτό ισχύει από το 1845.

2 The Electoral College, το οποίο προβλέπεται από το 2ο άρθρο του Συντάγματος των ΗΠΑ και την 12η τροποποίησή του.

3 Αυτό ισχύει από την 23η τροποποίηση του Συντάγματος των ΗΠΑ, η οποία έδωσε δικαίωμα ψήφου στους πολίτες της D.C., η οποία επικυρώθηκε το 1961.

4 η οποία διαθέτει τρεις εκλέκτορες , όσους και οι μικρότερες σε πληθυσμό Πολιτείες.

5 Με την εξαίρεση των Πολιτειών της Nebraska και του Maine.

6 Πάντως, δεδομένου ότι 18 Πολιτείες δεν έχουν νομοθεσία σχετικά με την υποχρεωτική συμμόρφωση των εκλεκτόρων, έχουν υπάρξει, πολύ λίγες, περιπτώσεις (9 στα 220 χρόνια του εκλογικού αυτού συστήματος) κατά τις οποίες οι εκλέκτορες δεν ψήφισαν ως όφειλαν.

7 Με στοιχεία στις 29.11.2020.

8 Τα μόνιμα μέλη έχουν δικαίωμα βέτο στις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

9 SDRs είναι τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα είναι διεθνή αποθεματικά περιουσιακά στοιχεία που δημιούργησε το ΔΝΤ το 1969 ως εναλλακτική μορφή των υφιστάμενων επίσημων συναλλαγματικών διαθεσίμων των χωρών μελών του.

10 Σε αυτά συνέβαλαν οι μεταρρυθμίσεις του Δεκεμβρίου 2017 με την μείωση των φορολογικών συντελεστών.