Ηρόδοτος, Ένας πρωτοπόρος εθνοϊστορικός (της Αγγελική Κομποχόλη)

Θεωρήθηκε πατέρας της ιστορίας, γιατί λέγεται πως είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο αυτόν: Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε, ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται, τά τε ἄλλα καὶ δι᾽ ἣν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι[1]. «Ίστωρ», δασυνόμενη η λέξη, ο ειδήμων, ο γνώστης, από όπου η λέξη «ἱστορία», αλλά και ο φιλίστωρ, ο φίλος της γνώσης, και  πολυίστωρ, ο πολυμαθής. Ενδιαφέρει εδώ ετυμολογικά η ανάλυση της λέξης «εἴδω», γνωρίζω, από όπου και «εἴδωλο», με ισχυρό θέμα Fειδ-, και κατά μετάπτωσιν Fοιδ– (οἶδα), και ασθενές Fιδ- (ἵστωρ, ἱστορία). Η παράγωγη λέξη εἴδωλον δηλώνει την από «τοῦ σώματος σκιοειδῆ ἀπόρροια», ενώ σύμφωνα με το Λεξικό Ρώσση το ίδιο το ρήμα εἴδω  κυριολεκτικά σημαίνει «τήν ἔξωθεν ἐρχομένην γνῶσιν, ἤτοι ἑόρακα καί οὕτω μεμάθηκα», ενώ το γιγνώσκω εκφράζει την « ὑποκειμενική γνῶσιν».[2] Με τη λέξη «εἴδωλον» η λεξικογραφική παράδοση υποδεικνύει την «φαντασίαν» των σωμάτων, η οποία παρέχεται «τοῖς ὁρῶσι», η οποία όμως δεν έχει υπόσταση αληθινή[3]. Η σημασία αυτή σε συνδυασμό με τη ερμηνευτική ανάλυση της λέξης «θωμαστά»,  που ο Ηρόδοτος χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει τα «μεγάλα έργα» , τα πολεμικά δηλαδή συμβάντα (και όχι μόνο) που διαδραματίσθηκαν κατά την διάρκεια των Μηδικών πολέμων, γεννά την υποψία μήπως ο Ίωνας ιστορικός, κυριολεκτικά μιλώντας, παρουσιάζει μία ιστορία, στην οποία θα συμπεριλαμβάνεται παράθεση γεγονότων εξωλογικών, προετοιμάζοντας τον αναγνώστη του έργου του για αυτά που θα περιγράψει. Αυτά δηλαδή που μπορεί να θεωρηθούν ευφάνταστα και εξωπραγματικά.

Σαφώς και ισχύει η άποψη πως χάρη στον Ηροδότο όλοι οι αρχαίοι λογογράφοι ονομάζονται ιστορικοί και η λέξη ιστορία, της οποίας η αρχική έννοια «είναι γνώσις και μάθησις, αποκτά παγκοσμίως την έννοια της εγγράφου εκθέσεως των ερευνών του ιστορικού»[4], μήπως όμως στην έννοια ιστορία συμπεριλαμβάνεται και η παράθεση αφηγήσεων που δεν άπτονται του πραγματιστικού κόσμου της ανθρώπινης εμπειρίας, καταδεικνύουν ωστόσο τον τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη σκέψη εξερευνά και διευρύνει τις δυνατότητές της; Γιατί βέβαια η εξιστόρηση ενός θαύματος ή μιας υπερφυσικής διήγησης, δεν ελέγχεται αυτή καθ’ εαυτή, αλλά δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος στοχασμός ξεκινά να δομεί και να αντιλαμβάνεται τον κόσμο του, έστω και από δεισιδαιμονική αφετηρία. Στη σύγχρονη εθνογραφική καταγραφή μία τέτοια πληροφορία δεν αποσιωπάται, αλλά εμφατικά δηλώνεται, καθώς αποκαλύπτει τις, πολύτιμες για την υλική επιβίωση,  πολύπλοκες και πολυάριθμες διερευνήσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου[5]. Δηλαδή, η σύγχρονη επιστήμη της Εθνοϊστορίας θα συμπεριλάβει στο πεδίο μελέτης της, την παράπλευρη με το ιστορικό γεγονός μαρτυρία, που δεν προκύπτει από την επίσημη αρχειακή πηγή, αλλά από την επιτόπια έρευνα και συζήτηση με τον απλό καθημερινό άνθρωπο που έχει ζήσει το ιστορικό γεγονός είτε άμεσα είτε έμμεσα (από την αναδιήγησή στο οικείο περιβάλλον)[6]. Υπάρχει πάντα εν εξελίξει μία δυναμική προφορική ιστορία, που καλύπτει τα κενά της γραπτής αρχειακής και κρίνεται εξ ίσου σημαντική ειδικότερα στον τρόπο που φωτίζει τα γεγονότα της επίσημης ιστορίας. Από την πλευρά αυτή η ιστορική, ή ακριβέστερα η εθνοϊστορική, συνεισφορά του Ηρόδοτου είναι καθοριστική.

 

[1] Ηροδότου Ιστοριών Πρώτη, Επιγραφομένη Κλειώ, 1.

[2] Άννα Τζιροπούλου Ευσταθίου, Ελληνική Αγωγή, Βιβλίον καθηγητού και μελέτης, Β’ Κύκλος Σπουδών, Αθήνα 1999, σελ. 346.

[3] Etymologicum Magnum, Kallierges, 295, 57, 296, 5-10.

4] Ευσταθίου, ο.π.

[5] Βλ. Van Maanen, John. 1988. Tales of the Field: On Writing Ethnography Chicago: University of Chicago Press, 1988.

[6] Πρβλ. εδώ Westbrook, D., Navigators of the Contemporary: Why Ethnography Matters, Chicago: University of Chicago Press, 2008.

σημ: Η Αγγελική Κομποχόλη είναι Φιλόλογος, Δρ Πανεπιστημίου Αθηνών

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] Ηροδότου Ιστοριών Πρώτη, Επιγραφομένη Κλειώ, 1.

[2] Άννα Τζιροπούλου Ευσταθίου, Ελληνική Αγωγή, Βιβλίον καθηγητού και μελέτης, Β’ Κύκλος Σπουδών, Αθήνα 1999, σελ. 346.

[3] Etymologicum Magnum, Kallierges, 295, 57, 296, 5-10.

[4] Ευσταθίου, ο.π.

[5] Βλ. Van Maanen, John. 1988. Tales of the Field: On Writing Ethnography Chicago: University of Chicago Press, 1988.

 

[6] Πρβλ. εδώ Westbrook, D., Navigators of the Contemporary: Why Ethnography Matters, Chicago: University of Chicago Press, 2008.